Gemeenten en bewonersinitiatieven hebben elkaar hard nodig om grote maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie en klimaatadaptatie te realiseren. ‘De nationale buurkracht monitor 2025’ laat zien dat de samenwerking onder druk staat. Uit dit onderzoek blijkt dat het onderlinge vertrouwen daalt, dat bewonersinitiatieven zich onvoldoende betrokken voelen en gemeenten worstelen met capaciteit en beleidsdruk. De kloof tussen beleid en praktijk dreigt groter te worden.
Download het buurkracht magazine, met de resultaten van de buurkracht monitor 2025, hier.
Volgens Roel Woudstra, directeur van Buurkracht, is nu het moment aangebroken om in actie te komen: “Gemeenten en bewonersinitiatieven willen wel samenwerken, maar in de praktijk zien we dat dit tijd kost. Er is een structurele aanpak nodig waarin plannen en praktijk écht samenkomen. De periode van losse initiatieven is voorbij. Zonder actieve betrokkenheid van bewoners dreigt de energietransitie vast te lopen.”
Betrek bewoners structureel en vroegtijdig bij de plannen
Als bewoners wél betrokken worden, waarderen ze dat. De enige voldoende die bewoners in de monitor geven (5,6) is voor de mate waarin hun inbreng wordt meegenomen in plannen. Dat laat zien: meedoen werkt als het serieus gebeurt. Een goede samenwerking vraagt niet alleen om beleid, maar ook om organisatie. En om het besef dat bewonersinitiatieven niet alleen een ‘partij aan de zijlijn’ zijn, maar een essentiële schakel in de uitvoering van beleid. Vier op de tien gemeenten omschrijven hun relatie met bewonersinitiatieven als partnerschap. Bij bewonersinitiatieven is dit percentage fors lager (25%). Zij typeren de band eerder als een afstandelijke of transactionele relatie: er is contact, maar geen gelijkwaardigheid. Door een gelijkwaardig partnerschap aan te gaan, kunnen gemeenten en bewonersinitiatieven samen de energietransitie en andere maatschappelijke opgaven versnellen.
Gemeenten maken plannen, bewonersinitiatieven nemen actie
Een groot deel (70%) van de gemeenten zegt druk bezig te zijn met de klimaatdoelstellingen van 2030, maar vooral op beleidsniveau. Ze hebben hun handen vol aan plannen (zoals warmteprogramma’s, KIA, WUP) en nieuwe wetgeving (zoals Omgevingswet, WGIW, WCW). Dit versterkt het gevoel dat de kloof groter wordt, omdat bewonersinitiatieven juist concrete stappen zetten met energiebesparings- en verduurzamingsacties. Woudstra: “Profiteer als gemeente van actieve bewoners en ga het gesprek aan, zodat de acties aansluiten bij het beleid. Wees hierbij transparant, schets kaders en bied concrete ondersteuning. En voor bewonersinitiatieven geldt: betrek de gemeente bij je plannen. En vooral ook: praat met de buren. Kijk waar hun wensen en behoeften zitten. Dit is het moment om de kans te pakken om als gemeenschap echt mee te doen, mee te beslissen en het verschil te maken.”
Het risico: bewoners worden afhankelijk in plaats van zelfredzaam
Wanneer gemeenten bewonersinitiatieven overslaan of pas laat betrekken, wordt de kracht van bewoners om zélf verantwoordelijkheid te nemen ondermijnd. Dat is niet alleen zonde van hun energie en initiatief, het is ook contraproductief voor een samenleving waarin zelfredzaamheid en burgerkracht juist worden gekoesterd. Gebrek aan erkenning en ruimte zorgt ervoor dat initiatieven afhaken of nooit van de grond komen. Een gemiste kans, want juist bewoners weten wat er leeft in hun buurt en wat werkt in de praktijk.
Samen in gesprek
De resultaten, conclusies en aanbevelingen van ’de nationale buurkracht monitor 2025’ zijn tijdens het evenement ‘Samen sterk met buurkracht’ gepresenteerd. Donderdagmiddag 17 april gingen zo’n 150 betrokken beleidsmedewerkers en actieve bewoners met elkaar in gesprek over onderwerpen als vertrouwen en langdurige samenwerking. Woudstra: “De wil is er. Het vraagt van gemeenten om niet alleen te zenden of te informeren, maar om ruimte te bieden voor dialoog, co-creatie en samen optrekken. En het vraagt van bewoners om verantwoordelijkheid te nemen en de ruimte ook te durven pakken. Gelukkig zijn er ook goede praktijkvoorbeelden. Buurkracht brengt bewoners en gemeenten bij elkaar en helpt om van goede intenties echte samenwerking te maken, precies wat nodig is om de energietransitie te laten slagen.”